Patapatai: Te Whakamāori o Te Kaieke Tohorā

---

I te tau 1995, i whakaputahia Te Kaieke Tohorā, he whakamāori o te pukapuka The Whale Rider tēnei. Nā Witi Ihimaera i tuhi te pukapuka tūturu, ehara, ā, nā Tā Tīmoti Kāretu i whakamāori. Heoi anō, kāore i taea i koutou te hoko tēnei, haere ake nei… Engari, i te Mahuru nei, kua whakaputahia anō te pukapuka, ā, e patapataia a Tā Tīmoti e Hēmi Kelly (kaiwhakamāori, kaiako me kaituhi).

Hēmi: Kia hoki ō whakaaro ki te tau 1995, nā wai koe i tono ki te whakamāori i Te Kaieke Tohorā?

Tā Tīmoti: Nā Ian Watt ahau i tono. I tērā wā ko ia te rangatira o Raupō, ā, nāna au i āki kia tuhia te pukapuka Haka – The Dance of a Noble People i te tau 1993. Ka oti tērā ka whai mai ko tēnei. Nāna i whakapā atu ki a Witi, ā, i whakaae mai a Witi.

I kī atu au ki a Witi, e kore e Ngāti Porou i a au te reo o te pukapuka nei, me whakaae koe kia tuhi au ki tōku anō reo, ana, i whakaae mai a Witi, kāore he raru. Me mihi ki a ia mōna i whakaae mā Tūhoe tana pukapuka e whakamāori.

Me mihi ki a ia mōna i whakaae mā Tūhoe tana pukapuka e whakamāori.

I uaua te whakamāori i te pukapuka nei?

I te tīmatanga o te pukapuka, i hea noa iho nei a Witi e haere ana. I te rangi tūhāhā kē nei e haere ana, kātahi ka hoki mai anō ki te whenua. I a ia e rere haere ana i ngā rangi o hea noa iho nei, koirā te wāhi uaua nā te mea he nui ngā kupu i mate au ki te kimi, ki te tito, ki te aha noa iho.

Ko te pai, ka waea atu au ki a Witi, ka pātai he aha te tikanga o tēnei rerenga, ka homai ia i tana whakamārama, ana, whāia ana e au ko te whakamārama a Witi kaua ko ngā kupu i te whārangi. Nā reira ko te tīmatanga noa iho te wāhanga i āhua uaua nei, atu i tērā i rawe te haere o ngā kōrero, ā, i māmā te whakawhiti mai.

I pēhea te roa o tāu nā mahi whakamāori?

Kāore i pērā rawa te roa nā te mea i pai ki a au te kōrero. I ngahau te whakamāoritanga. He rawe ngā kōrero a Witi. He tangata pai a Witi ki te tuhi kōrero pakimaero nei. Ko te mahi nui, ko te tirotiro i ngā hapa i te mutunga, e hia nei ngā tirohanga.

Ko te mahi nui, ko te tirotiro i ngā hapa i te mutunga, e hia nei ngā tirohanga.

Ko te pai, i tēnei whakaputanga i mahi tahi māua ko Pānia Papa. Me mihi au ki a Pānia, kāore e kore kua ānini te māhunga o kuia, i pai tana tirotiro.

I whakaaro rānei koe ki te taumata o te reo o te hunga pānui i te pukapuka nei i a koe e whakamāori ana?

Kāore, i mau tonu au ki te wairua o ngā kōrero i whakatakotohia mai e Witi. Nā reira me āhua matatau tonu te tangata ka taea e ia tēnei pukapuka te pānui. I whakamātauhia i tētahi o ngā kura reo, ana, i kitea i āhua uaua tonu.

Ki ō whakaaro, he aha te whāinga matua a te kaiwhakamāori i tētahi pakimaero pēnei i tēnei?

Kia kaua e ngaro i te kaiwhakamāori te wairua o ngā kōrero a te kaituhi. He uaua i ētahi wā. He uaua te kore e puta ko tōu nā wairua ki roto i ngā kōrero.

Kia kaua e ngaro i te kaiwhakamāori te wairua o ngā kōrero a te kaituhi.

Ahakoa pēhea tō pēhi iho i a koe anō i roto i ngā kōrero ka puta tonu ko tōu nā wairua, ko tōu nā mōhio ki te reo, tāu nā whakatakoto i te kupu, kāore hoki e taea te kore e pērā.

He kupu āu ki ngā kaiwhakamāori pakimaero o nāianei?

Nō muri kē mai i te whakaputanga o te pukapuka, ka tūpono ko Mīria Simpson, ka kī mai ki a au, ‘Tīmoti, he rawe tō whakamāoritanga, engari ko ētahi wāhi…’

Kī atu au, ‘Ko ēhea wāhi?’

Ana, ko te tīmatanga. Kī atu au, ‘Kāti, ka pēhea tāu nā whakamāori?’

Ka kī mai ki a au, ‘Hei aha noa iho i whakamāori i tērā wāhi. Me whānui noa iho te kōrero.’ E kī ana te kuia, kaua e ū ki ngā kupu Pākehā.

Koirā pea tētahi raru hei whakaaro ake mā nga kaiwhakamāori, me pēhea rā tana ū ki ngā kupu ake.

Koirā pea tētahi raru hei whakaaro ake mā nga kaiwhakamāori, me pēhea rā tana ū ki ngā kupu ake.

He uaua i ōna wā, kāore hoki e mārama ki te reo Māori, nā reira kua mate ki te whakaroa ake i ētahi wā, me te whakarāpopoto i ētahi wāhi. Ko te mea nui, kei te whāia ko te Māori o te takoto o te kōrero.